به گزارش اداره ارتباطات رسانه ای شهرداری اصفهان، علی قاسم زاده در نشست بررسی وضعیت فرونشست در جهان و ایران و ارائه راهکارهای مقابله با آن همزمان با روز جهانی شهرسازی، با اشاره به اینکه نشست های علمی منجر به حل مسئله می شود، اظهار کرد: در جامعه ما اول همه مشکلات تبدیل به التهاب می شود و تدریجا نگاه عالمانه به موضوع شکل می گیرد.    

وی با بیان اینکه این شرایط در عرصه اقتصادی، شهرسازی و دیگر عرصه ها هم حاکم است، گفت: امیدواریم فارغ از هیاهوها به پدیده فرونشست به عنوان پدیده شهرسازی و محیط زیستی نگاه کنیم و با توجه به شرایط موجود ایران، اصفهان و جهان بهترین اقدامات موجود را برای اجرا بررسی کنیم.

شهردار اصفهان بیان کرد: سعی خواهیم کرد اصفهان پیشگام در مواجهه درست با پدیده فرونشست باشد و به همت معاونت شهرسازی و همکاری دستگاه های ذی ربط کارگروهی را شکل خواهیم داد و فرآیند کنترل این مخاطره را آغاز می کنیم، تلاش ما این است در این مسیر از دانش و تجربه خبرگان استفاده کنیم.

*اصفهان پایلوت تدوین و اجرای مقررات جامع مقابله با فرونشست شود

در ادامه این نشست، علی بیت الهی، مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اظهار کرد: از سال ۷۸ در موضوع بررسی فرونشست فعال هستیم و این اولین جمعی است که با حضور یک شهردار تشکیل شده که نشان دهنده درک حساسیت مسئله است.

وی با بیان تفاوت فرونشست زمین با زلزله، گفت: زلزله یک اثر موضعی دارد و تا کیلومترها تخریب و بعد بازسازی صورت می گیرد اما فرونشست هر روز رخ می دهد و وسعت گسترش آن از شرق تا غرب کره زمین از سواحل ژاپن، اندونزی، تایوان، سواحل شرقی چین، پاکستان، عربستان، ایران، ایتالیا تا سواحل امریکا را دربرمی گیرد.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: پدیده فرونشست جهانی است به طوریکه در اوایل دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی در کنفرانس های خارجی سازمان های مرتبط با سازمان ملل راجع به تغییرات اقلیمی صحبت می کردند و اکنون متوجه می شویم که این تغییرات یعنی چه و چقدر می تواند گسترده باشد.

*وسعت اثرات اقتصادی فرونشست میلیون ها برابر یک زلزله است

وی با اشاره به اینکه وسعت اثر این تغییرات می تواند میلیون ها برابر یک زلزله از نظر اقتصادی باشد، ادامه داد: در زلزله بعد تخریبی و تلفات جانی برای مردم محسوس است اما فرونشست زمین مثل جمع شدن تدریجی چربی خون در رگ ها محسوس نیست و زمانیکه به حد بحرانی برسد، دیگر غیرقابل بازگشت می شود.

بیت الهی با قدردانی از حساسیت شخصیت های علمی که در اصفهان این موضوع را منعکس می کنند، اظهار کرد: در همین راستا باید نگاه مدیران شهری و استانی در این زمینه را نیز درک کنیم چراکه ما می خواهیم یک محیط قابل زیست و پایدار برای آیندگان به میراث بگذاریم و در این راه، همگرایی یک اصل ضروری است.

وی با اشاره به پیشنهادات خود در خصوص این مشکل، گفت: در وهله اول باید از این حالت تقابلی جدا شویم چراکه با این روش نتیجه نمی گیریم و اصل موضوع فراموش می شود. ما نباید این موضوع را قومی کنیم این یک پدیده ملی است و باید در ظرف ملی حل شود در غیر این صورت دچار واگرایی می شویم.

*فرونشست برخلاف زلزله قابل کنترل است

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: معتقدم وقتی زلزله رخ می دهد کنترل وقوع دست انسان نیست و دانشی برای کنترل وقوع در جهان هم وجود ندارد اما خوشبختانه فرونشست پدیده ای قابل کنترل است به طوریکه در چند کشور نرخ فرونشست از ۱۲ سانتی متر در سال به صفر رسیده است.

وی ادامه داد: نگاهی که برخی در مورد معضل فرونشست اصفهان دارند، هم از نظر روحی به مردم اصفهان ضربه می زند و از بعد اقتصادی هم برای سرمایه گذاران و گردشگری ایجاد لطمه می کند، اما اگر بتوانیم اصفهان را الگو و نمونه شهرهای جهان در غلبه بر فرونشست معرفی کنیم رویکرد را تغییر داده ایم.

بیت الهی تصریح کرد: حدود ۲۰۰ رفرنس پالایش شده برای ارائه در این جلسه را بررسی کردم و در تمام این منابع علمی اقدامات به نتیجه رسیده است؛ در اصفهان هم می توان به نتیجه رسید تا روزی شهرداری اصفهان مورد تقدیر یونسکو برای مقابله با فرونشست قرار گیرد.

وی با بیان اینکه این نوع نگاه کانون همگرایی ما می شود، افزود: به عنوان شروع باید مقررات ملی کاهش خطرات فرونشست زمین در ایران تدوین شود چراکه ما اکنون مقررات ملی فرونشست نداریم و عمدتا رویکرد مقررات زلزله ای است.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اظهار کرد: اصفهان می تواند به عنوان پایلوت این قرارداد در سه بعد کنترل خطر، کنترل آثار فرونشست و تاب آوری المان ها معرفی شود. من بسیار به نتیجه این کار امیدوارم زیرا ظرفیت های اصفهان از نظر علمی بسیار بالاست و کارشناسان و اساتید ورزیده ای دارد.

وی با بیان اینکه گفتمان مدیریتی و کارشناسی در مورد این پدیده باید به نقطه ای همگرا نزدیک شود که آثار آن مقابله با فرونشست باشد، گفت: نباید فقط در آسیب پذیری فرونشست سرآمد باشیم بلکه باید در مقابله با فرونشست سرآمد باشیم چراکه تاریخ اصفهان تاریخ ملی ماست و تمام این آثار، تاریخ گویای ماست و اگر آسیب ببیند دیگر نمی توان کاری کرد.  

بیت الهی با اشاره ای به وضعیت آب و کشاورزی کشور، اظهار کرد: در امریکا حدود ۴۴ هزار کیلومتر مربع زون فرونشست برآورد شده است که در کشور ما از ۳۰ حوضه آبریز ۲۹ حوضه دارای زون هایی است که دچار فرونشست است، ما حدود یک سوم میانگین جهانی بارندگی داریم و به شدت کشور کم آبی هستیم.  

وی ادامه داد: ۳۳ درصد اقتصاد ما به کشاورزی وابسته است و اگر این بخش آسیب ببیند، آسیب پذیر می شویم، هم اکنون هشت میلیون هکتار اراضی زراعی داریم که در تمام آنها فرونشست زمین رخ داده است.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: ۳۸۱ سایت توسط گروه های مختلف برای فرونشست در کشور بررسی شده که برآورد کردیم حدود ۱۰ سانتی متر بر سال در کشور فرونشست داریم.

وی با اشاره به رابطه افت سطح ایستابی و میزان فرونشست تصریح کرد: به طور متوسط در کل دنیا به ازای هر یک سانتی متر حدود یک متر افت سطح ایستابی فرض می شود یعنی جایی که ۵ متر افت آب زیرزمینی داریم به صورت تجمعی حتما ۵ سانتی متر فرونشست داریم.

*در ۶۰۹ دشت ایران بدون استثنا فرونشست رخ داده است

بیت الهی با بیان اینکه حدود ۳۵ درصد اراضی کشور خیلی خشک است و ۷۳۵ هزار حلقه چاه و رشته قنات داریم که نزدیک به ۴۰۰ هزار حلقه چاه ما در حوزه کشاورزی است، گفت: ۶۶ درصد آب کشاورزی از آب زیرزمینی است و گستردگی آب های سطحی در ایران محدود است.

وی با اشاره به اینکه تغییرات اقلیمی باعث شد فشار بر آبخوان بیشتر شود و افت سطح ایستابی ما بسیار بیشتر شده است، افزود: طبق آمار در طول ۴۵ سال اخیر میزان EC (املاح آب) متوسط آب های زیرزمینی از دو هزار میکروموس بر ثانیه به ۴۵۰۰ افزایش پیدا کرده است و در شرایطی که نمک به سطح زمین برسد کشاورزی از بین می رود.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: همه این مسائل سبب شده تا سرزمین ما به حالتی دچار شود که در ۶۰۹ دشت ایران بدون استثنا فرونشست رخ داده باشد.

وی با بیان اینکه در ۴۱۰ دشت شرایط ما بحرانی اعلام شده است، اظهار کرد: ما در مناطق کوهستانی فرونشست نداریم اما در حال حاضر سیمای فرونشست کشور در چنین وضعی است.

*شهر اصفهان بالاترین ریسک را در فرونشست زمین دارد

بیت الهی به ارتباط میان ریسک فرونشست و قرارگیری المان های در معرض خطر در زون های با پهنه بالا اشاره و تصریح کرد: استان خراسان رضوی، اصفهان و تهران دارای بیشترین ریسک هستند و از نظر قرارگیری شهر و کلانشهر، شهر اصفهان بالاترین ریسک را دارد.

وی افزود: ساختمان های فاقد اسکلت آسیب پذیرتر است و با توجه به اینکه اصفهان خاک واگرایی دارد با شکاف مواجه ایم.

*ترک های حاصل از فرونشست در اصفهان قابل مقایسه با تهران نیست

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نرخ فرونشست جنوب غرب تهران را ۲۴ سانتی متر دانست و گفت: نرخ فرونشست در اصفهان کمتر از تهران است اما در جنوب غرب تهران چنین فیشرهایی (ترک) را ندیدیم.

وی ادامه داد: ریسک های ناشی از آثار تاریخی و فرهنگی در اصفهان باید مدنظر قرار گیرد چراکه اثر تاریخی اگر از بین برود جبران آن امکان پذیر نیست.

بیت الهی با تاکید بر اینکه همه این مشکلات راه حل دارد و باید با جدیت مدیریت کرد، اضافه کرد: در قانون مدیریت بحران ابلاغی سال ۹۸ جزو اولین کشورهایی هستیم که قانون مصوب مجلس در این زمینه داریم که می توان با کمک نمایندگان بودجه مصوب کرد تا کارهای زیربنایی اجرا شود.

وی ادامه داد: در این زمینه تفاهم نامه هایی با قطب های تحقیقاتی کشور انجام شده است و یکی از این مراکز پژوهشگاه فضایی کشور است که می تواند نوع کشت و زرع که برای فرونشست ضروری است را تشخیص دهد.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: سازمان محیط زیست باید با احیای تالاب هایی مانند گاوخونی که در طول تاریخ هم بوده اند، به کاهش بروز این پدیده کمک کند.

*جریان مستمر آب در زاینده رود مهمترین قدم در مقابله با فرونشست

وی با بیان اینکه اگر زاینده رود مستمر جریان پیدا کند مهمترین قدم در مقابله با فرونشست است، اظهار کرد: امیدواریم راهکارهای اجرایی در دولت جدید به یک مصوبه تبدیل شود چراکه میزان حساسیت مدیران از میزان تخصیص بودجه به موضوع مشخص می شود. البته بودجه ای تاکنون برای مقابله با فرونشست تخصیص داده نشده است و برای کار میدانی نیازمند اندازه گیری و هزینه گذاری هستیم که هنوز اقدامی نشده است.

بیت الهی پایین رفتگی تدریجی یا ناگهانی در گستره وسیع یا به صورت محدود در اثر عوامل طبیعی و یا غیرطبیعی زمین را فرونشست تعریف کرد و افزود: فرونشست زمین یک امر بسیار تدریجی است و فروریزش ناگهانی است که در اثر انحنای زمین شکاف هایی در سطح زمین ایجاد می شود اما فرونشست حالت کاسه ای دارد و فرورفتگی به سمت وسط دشت بیشتر است.

وی از دلایل عمده فرونشست را کاهش سطح آب زیرزمینی، انحلال حفره های زیرسطحی، ارتعاشات محیطی، بارگذاری، احداث صنایع سنگین و …. دانست و افزود: بروز شکاف های متعدد، افت آب، ترک خوردگی ناحیه ساختمان ها ما را به وجود فرونشست مشکوک می کند.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به اینکه علائم فروریزش در حوزه شهرها با افت آسفالت به صورت موضعی، بروز شکاف در سطح زمین، ایجاد سنگ آهکی، قنات ها، وجود حفره ها و فضای خالی زیرسطحی مشخص می شود، گفت: در مورد فرونشست کشورهای امریکا و چین مقالات زیادی وجود دارد اما کمربند فرونشست جهان از کشور ما هم رد می شود و باید از تجارب اجرا شده در دنیا برای کنترل آن استفاده کنیم.

*اصفهان از تجربه های موفق کنترل فرونشست در جهان استفاده کند

وی ادامه داد: یکی از کارهای خوب برای مقابله، طراحی شهری سازگار با فرونشست در اندونزی است و می توان از این تجربه استفاده کرد، همچنین نصب تابلوهای هشدار دهنده فرونشست، ایجاد پایگاه داده از سوی مدیریت شهری مانند پایان نامه ها و مطالعات و تهیه یک طرح اصلی از دیگر تجارب پیاده شده در جهان است.

بیت الهی با بیان اینکه هنر تاب آوری و مدیریت شهری این است که در زمان بروز یک مشکل چگونه به حالت نرمال و اولیه برسیم، تاکید کرد: اگر اصفهان بتواند در ابتدا روش های کنترل فرونشست، دوم کنترل آثار فرونشست و سوم مقاوم سازی المان ها را تحقق بخشد، می تواند یک شهر نمونه و قابل عرضه در سطح جهان باشد.

وی تغییر الگوی کشت، نفوذپذیر کردن شهر، جمع آوری آب باران با چاه جذبی را از ضروریات اقدامات شهری در اصفهان دانست و گفت: می توان آثار مخرب فرونشست مانند شکاف ها و حفره ها را با دیوارهای مسدود کننده کاهش داد و فرسایش تونلی را به سمتی دیگر هدایت کرد.

مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تاکید بر تبدیل تهدید به فرصت، اظهار کرد: امیدوارم در پی برگزاری این جلسه مصوب شود تا تدوین مقررات ملی کاهش خطرات فرونشست زمین را آغاز و شهر اصفهان را به عنوان پایلوت انتخاب کنیم.

وی بیان کرد: در رابطه با کنترل خطر، کنترل آثار فرونشست و برای مقاوم سازی المان ها، نیاز است ساختارسازی سازمانی در اصفهان ایجاد و کارگروه هایی مشخص شود تا کارهای افراد دلسوز در این زمینه به هدر نرود و در قالب لایحه در دولت یا مجلس تصویب شود.

*آگاهی رسانی تنها راه حل مشکلات بین استان ها

همچنین در این جلسه، رسول میرباقری، رئیس کمیسیون عمران، معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر اصفهان اظهار کرد: فرونشست یکی از بزرگترین چالش هاست و بیش از ۱۵۰ کشور جهان و در راس آن کشور ما و بعد اصفهان درگیر این موضوع هستند.

وی با بیان اینکه ما ارزش آثار تاریخی، میراث فرهنگی و دیگر سرمایه های نهفته شهر را کمتر می دانیم، گفت: با بروز فرونشست، برند اصفهان در خطر شدید قرار گرفته است و مدیریت کلان کشور و در درون استان آنگونه که باید و شاید نتوانستیم روی موضوع تمرکز کنیم.

رئیس کمیسیون عمران، معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر اصفهان افزود: هنوز کشت های نابه جا، هنوز برداشت های بی رویه آب ها، وضعیت صنعت و سایر موضوعات که روز به روز تشدید می کند ادامه دارد و تدبیری برای آن نشده است.

وی ادامه داد: برای اصلاح وضعیت باید بیشتر در درون استان که اختیار داریم راهکارها را پیش ببریم تا اینکه توقع داشته باشیم پتانسیل بیرون استان به کمک ما بیاید.

میرباقری افزود: داشتن نگاه منفی نسبت به استان های دیگر سبب می شود ما از توقعات و مشکلاتی که آنها دارند آگاه نباشیم تا سختی های آنها را درک کنیم اما به ذهن آنها القا شده که یکی از عوامل مشکلات آنها ما هستیم، در این حوزه باید با زبان نرم آگاهی داده و پیام مردم مظلوم اصفهان را خوب بیان کنیم.  

وی اظهار کرد: مطالبه گری ناصحیح نه تنها مشکلاتی از شهر حل نمی کند بلکه مشکلاتی هم اضافه می کند، در روش های مطرح کردن مسئله باید دقت کرد هرچند همه دلسوز شهر هستند و دغدغه آن را دارند.

* پروژه ریز پهنه‌بندی و مدیریت ریسک لحظه‌ای اصفهان برای آشنایی با فرونشست

همچنین در این جلسه، وحید مهدویان اظهار کرد: پیشگیری و کنترل فرونشست زمین نیازمند کاربست راهکارهای عملیاتی است و در این نشست در صدد شدیم با حضور دکتر بیت اللهی، مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ایران بیشتر با آن آشنا شویم.

وی ادامه داد: نیاز به همگرایی کاربست راهکارها توسط تمام دستگاه‌های دولتی و خصوصی در شهر اصفهان داریم و امیدواریم با استمرار ارائه راهکارها و کاربست آنها توسط دستگاه‌های مرتبط بتوانیم فرآیند فرونشست زمین را در شهر اصفهان کنترل و پیشگیری کنیم.

معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان افزود: فرونشست زمین در قرن اخیر به عنوان چالش شهری مطرح شده و پایداری شهرها را به مخاطره انداخته است.

وی تاکید کرد: از نیم قرن پیش فرونشست زمین برای نخستین بار در دشت رفسنجان مشاهده شد و در حال حاضر علاوه بر اصفهان استان‌ های مرکزی، تهران، قزوین و کرمان همچنین بخش‌های شمالی استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان را در بر گرفته که در برخی نقاط کشور به ۵۰ سانتی ‌متر رسیده است.

مهدویان تصریح کرد: در شهر اصفهان با استفاده از توان علمی و تخصصی نخبگان شهری در سنوات گذشته پروژه‌های متعددی انجام شده تا با موضوع فرونشست زمین و ابعاد آن در شهر اصفهان آشنا شویم که از جمله آنها می‌توان به پروژه ریز پهنه‌بندی و مدیریت ریسک لحظه‌ای اصفهان و پروژه ترازیابی شهر اشاره کرد.

وی اظهار کرد: در حال حاضر پروژه برداشت و تصویربرداری سه بعدی از اراضی شهر اصفهان در حال انجام است که با بررسی تطبیقی آن با سال ۹۲ به نقشه پهنه ‌های فرونشست در شهر اصفهان دست می ‌یابیم.

* وزارت راه و وزارت نیرو مسئول ارزیابی خطر فرونشست و تغذیه سفره های زیرزمینی است

منصور شیشه فروش، مدیرکل مدیریت بحران استان اصفهان نیز در این نشست، بیان کرد: در کنفرانس تغییرات اقلیمی همه سران کشورها جمع شدند تا انتشار گازهای گلخانه ای از سوی کشورهای توسعه یافته و عدم توجه به استانداردهای محیط زیستی که ماحصل آن تغییرات اقلیمی است را کاهش دهند.

وی ادامه داد: در تابستان گزارش هایی از افزایش دمای جهانی و ذوب زودهنگام یخ ها و شرایط آتش سوزی جنگل ها در کشورهای اطراف مانند ترکیه و نیز در ایران منتشر شد، همچنین خشکسالی های زیادی در عرصه زیست کره داریم و مخاطرات ناشی از این پدیده ها در زمینه کم آبی دامن گیر شده است.

مدیرکل مدیریت بحران استان اصفهان افزود: تغییر الگوی بارش از برف به باران،کاهش ۴۰ درصدی بارش در اصفهان، خشکی ۱۳ ماهه رودخانه و … سبب شده تا به فضای سبز و کشاورزی خسارت وارد شود. همچنین اصفهان در تابستان به خاطر خیزش کانون های گرد و غبار با آلودگی هوا مواجه است.

وی با اشاره به اینکه از ۵۳ مخاطره طبیعی در جهان با انجام مطالعات خطرپذیری در استان ۴۳ حادثه امکان وقوع دارد، تصریح کرد: در حوزه مدیریت بحران مسئولیت بر عهده استاندار است و در قانون مجلس اشاره شده که هر دستگاهی که مسئولیت دارد، مکلف است مخاطرات مورد اشاره را مدیریت کند.

شیشه فروش افزود: هر دستگاهی از جمله شهرداری مخاطرات را شناسایی و ضریب آسیب پذیری را مشخص کند تا استراتژی معین برای مدیریت بحران و خطرپذیری تدوین شود.

وی با بیان اینکه  وزارت راه و شهرسازی مکلف شده که ارزیابی خطر فرونشست را انجام دهد و وزارت نیرو مسئول تغذیه سفره های زیرزمینی است، گفت: چنین جلسات علمی در راستای استراتژی تاب آوری شهری تشکیل شده است تا همه دستگاه ها برای به کارگیری در خدمت باشند، در کارگروه های هفتگی راهکارها دنبال شود و تاب آوری ابنیه فنی و تاریخی و مسکونی را پیگیری کنیم.